Nauka wartości nut i pauz – jak ćwiczyć rytm?

Nauka nut może wydawać się trudna i wymagająca, jednak wcale nie musi taka być! Każdy instrument muzyczny wymaga od muzyka zarówno umiejętności technicznych, jak i wyczucia muzycznego. Do obu cech można mieć predyspozycje, obie też można wypracować i nauczyć się. Zarówno do nauki techniki gry, jak i do rozwijania muzykalności bardzo przydatna jest znajomość zapisu nutowego, czyli zapisu muzyki za pomocą pisma. Wiąże się to oczywiście z poznaniem części teorii muzyki, jednak nie ma powodów do obaw – zapis został skonstruowany w taki sposób, aby ułatwiać, a nie utrudniać życie muzykom. Zasady są proste, logiczne i można samodzielnie nauczyć się ich w domu, tym samym mocno zwiększając swoją świadomość muzyczną i kompetencje.

Dlaczego nauka nut jest praktyczna?

Decydując się na naukę zapisu nutowego, skorzystasz dodatkowo poznając część teorii muzyki. Przede wszystkim poznanie nut oraz podstaw teorii muzyki znacząco ułatwia szybkie i sprawne porozumiewanie się między muzykami. Niezależnie od tego, czy jesteś muzykiem solowym, czy masz swój zespół – na pewno nie raz dojdzie do sytuacji, w której będziesz musiał sprawnie porozumieć się z innymi muzykami na przykład w sprawie nowego utworu. Naturalnie, jest możliwość dogadania się bez znajomości teorii muzyki, ale w praktyce taka wiedza pozwoli wyrażać się bardziej precyzyjnie. Zawodowi muzycy często miewają sytuację, w której na  przykład mają zagrać zastępstwo, a próba ma przede wszystkim na celu wspólne ostateczne zgranie materiału, a nie dopiero rozpoczynanie nauki. Wcześniej dostarczone nuty oraz czas poświęcony na ich rozczytanie pozwolą na sprawne odbycie próby. Oczywiście w wielu przypadkach nagranie mogłoby odegrać podobną rolę, ale ilość czasu poświęconego na samodzielne “wydobywanie” partii swojego instrumentu byłaby nieporównywalnie większa. Dodatkowo kontakt z innymi muzykami podczas próby jest ułatwiony. Zalet znajomości teorii jest znacznie więcej – przede wszystkim poznając nuty otwierasz sobie dostęp do wielu źródeł, zarówno z muzyki dawnej, jak i do współczesnej.

Czytanie nut ze zrozumieniem rytmu – to nie takie trudne!

Nuty zapisuje się na pięciolini, czyli na pięciu równolegle ułożonych liniach. Wysokości dźwięków określane są na podstawie ich położenia w pionie – między liniami lub na liniach. Na samym początku poprawnego zapisu znajduje się tak zwany “klucz”, czyli graficzny znak. Ma on za zadanie wskazać położenie jednego z dźwięków g, f lub c (w zależności od klucza). Większość zapisów prowadzonych jest w zapisie z kluczem wiolinowym, który wskazuje nutę g na drugiej linii od dołu. Warto wiedzieć, że dla zrozumienia rytmu nie jest potrzebna znajomość wysokości dźwięków. Oznacza to, że chcąc odczytać rytm nie trzeba zwracać uwagi na wysokość nuty na pięciolinii. Do poznania rytmu należy zwracać uwagę na kształt nut, ich kolejność oraz na metrum. W zależności od wyglądu nuty – ma ona dłuższą lub krótszą wartość. 

Jak wyglądają wartości nut – jak czytać nuty?

Podstawy są takie: zapisana nuta ma kształt kropki – kropki pustej w środku lub zapełnionej. Najdłuższa wartość nuty to tak zwana “cała nuta” – to po prostu pusta w środku kropka. Kolejna “krótsza” czasowo nuta ma długość dokładnie połowy całej nuty – właśnie dlatego nazywa się “półnuta”. Z wyglądu jest to cała nuta (kropka pusta w środku), ale posiada jeszcze “ogonek”, czyli pionową kreskę. Wszystkie nuty krótsze od całej nuty posiadają wspomniane takie oznaczenie. Następna jest ćwierćnuta, trwająca już 1/4 czasu trwania całej nuty (dlatego “ćwierć”) – tym razem zapisuje się ją za pomocą zamalowanej kropki z pionowym ogonkiem. Kolejna jest ósemka, czyli nuta trwająca 1/8 czasu trwania całej nuty – to zamalowana kropka z ogonkiem, oraz tak zwaną chorągiewką na drugim końcu pionowego ogonka. Jeżeli w pobliżu pojawi się więcej ósemek bardzo często chorągiewki łączą się w łamaną linię (lub prostą) łączącą górne wierzchołki ogonków. Kolejna wartość to szesnastka – jej długość to 1/16 długości trwania całej nuty. Składa się z zapełnionej kropki, ogonka oraz dwóch chorągiewek umieszczonych jedna nad drugą. Analogicznie często zdarza się, że w zapisie, gdzie występuje więcej niż jedna szesnastka, zamiast chorągiewek pojawiają dwie krzywe (jedna nad drugą). Każda kolejna, mniejsza wartość nutowa jest zapisywana już analogicznie: trzydziestodwójka posiada 3 chorągiewki, sześćdziesięcioczwórka posiada 4 chorągiewki i tak dalej.

Kropka – wartość przedłużona o połowę

Warto pamiętać jeszcze, że istnieje jeszcze oznaczenie, które nazywa się “kropka”. Z wyglądu jest to dosłownie kropka postawiona obok nuty. Jej obecność oznacza, że wartość danej nudy jest przedłużona dokładnie o połowę jej trwania. Czyli w praktyce – na przykład półnuta z kropką ma długość trwania półnuty i ćwierćnuty razem wziętych, a ćwierćnuta z kropką ma długość razem wziętej ćwierćnuty i ósemki.

Metrum i takty

Całość zapisu nutowego zawsze dzielona jest na takty. Takty oznaczane są za pomocą pionowych linii na pięciolinii, które zaczynają się na pierwszej linii i kończą na ostatniej – w efekcie na pięciolinii zostaje wydzielona określona przestrzeń do zapisu nut. W takiej przestrzeni może zmieścić się określona długością czasu ilość nut – to zależne jest już od metrum. Metrum powinno zawsze być zapisane przy samym kluczu, w pierwszej linii, na początku pięciolinii. To dwie cyfry zapisane jedna nad drugą – dolna oznacza podstawową jednostkę w takcie (czyli 2 to półnuta, 4 to ćwierćnuta, a 8 to ósemka), natomiast górna oznacza ilość takich nut, które mieszczą się w jednym takcie. W praktyce oznacza to na przykład, że dwie czwórki (jedna nad drugą) oznaczają metrum cztery-czwarte, które skutkuje mieszczeniem się długości czterech ćwierćnut w jednym takcie. Trójka nad czwórką to metrum trzy-czwarte, czyli w takcie mieszczą się trzy ćwierćnuty (tak zapisywany jest na przykład walc).

Nuty do ćwiczenia

Rytm i tempo to podstawa, na której opiera się cały zespół – jest równie ważna jak wysokości dźwięków. Pomimo tego, że to perkusista jest odpowiedzialny za nadawanie tempa w zespole, wszyscy muszą znać rytm w granym utworze, aby muzyka tworzyła jedną zgraną całość. Właśnie dlatego tak ważne jest, aby każdy muzyk ćwiczył samodzielnie z metronomem. Znajomość nut poprawia dodatkowo sytuację w zespole. Jeżeli pojawi się na przykład trudna partia, którą ciężko jest wytłumaczyć, można zapisać ją w nutach. Jeżeli zdarzy się sytuacja, w której jeden z muzyków rozchoruje się przed koncertem – mając nuty jego partii, nawet w bardzo krótkim czasie można znaleźć zawodowego muzyka, który po prostu przyjdzie i zagra jego partię z nut. Nuty doskonale sprawdzą się również podczas samodzielnego trenowania umiejętności. Przykładowo, dla perkusistów bardzo wiele wprawek i ćwiczeń zapisywanych jest w nutach. Mądra praca z metronomem oraz zestawem odpowiednio dobranych ćwiczeń zapisanych w nutach może przyczynić się do znacznego wzrostu umiejętności. Żadna z tych umiejętności nie wymaga kupowania dodatkowego sprzętu czy ponoszenia dodatkowych kosztów. Czytania nut można bez problemu nauczyć się z Internetu, natomiast metronom można łatwo zdobyć, po prostu instalując odpowiednią aplikację na smartfonie – na przykład Camtronome. 

Metronom? Skorzystaj z aplikacji Camtronome

Camtronome to profesjonalna i jednocześnie darmowa aplikacja, którą łatwo możesz zainstalować na swoim smartfonie – niezależnie od tego, czy korzystasz z systemu Android, czy iOS. Program oferuje przede wszystkim stabilną pracę i pewność, że nadane tempo będzie równe (co niestety nie jest regułą wśród tego typu aplikacji). Z łatwością możesz ustawić w metronomie konkretne tempo i rozpocząć trening konkretnego utworu lub ćwiczyć wprawki. Podczas ćwiczenia na instrumencie manipulacja akcentami oraz tempem ma bardzo duży wpływ na umiejętności. Jeżeli dana partia jest trudna, warto zaczynać ćwiczyć ją w bardzo wolnym tempie i zwiększać je dopiero po osiągnięciu perfekcji. Takie ćwiczenie wymaga dużo samodyscypliny, ale może w tym pomóc właśnie metronom. Oprócz tradycyjnych funkcji możesz dowolnie modyfikować dźwięki poszczególnych sygnałów w takcie, możesz samodzielnie ustalić pożądane metrum oraz nawet możesz zadać mu tempo zmienne w czasie. Oznacza to, że możesz na przykład ustawić sobie wolne tempo do rozpoczęcia treningu danego ćwiczenia, które co kilka taktów będzie wzrastać. Aplikacja jest na tyle zaawansowana, że z łatwością możesz także odtworzyć za jej pomocą nagrany utwór i spowolnić do tempa, w którym będziesz w stanie swobodnie wyćwiczyć trudny fragment. Jeżeli zamierzasz z zespołem nauczyć się trudnego rytmicznie kawałka, możesz także stworzyć indywidualny metronom do konkretnego utworu – może on mieć zmienne tempo, zmienne akcenty, a nawet zmienne metrum. Dodatkowo za pomocą tej aplikacji możesz ostatecznie nagrać cały kawałek na telefonie i przeanalizować później elementy do poprawy.